Ασυνόδευτοι Ανήλικοι πρόσφυγες

«Κοιτάζοντας επίμονα τον ήλιο»

Το άρθρο είναι αφιερωμένο στα παιδιά της ΑΒΕΞ
που δεν φοβούνται να κοιτάζουν τον ήλιο.

Τραυματικές εμπειρίες από τους συνεχιζόμενους πολέμους…, τις εμφύλιες συγκρούσεις, τους διωγμούς, τους εκτοπισμούς. Παραβίαση των δικαιωμάτων τους…, διάλυση της οικογένειας τους…, θάνατος, φυγή γονέων, βίαιες πράξεις ενάντια σε οικείους ανθρώπους, απώλειες, αποχωρισμοί- πολλοί αποχωρισμοί. Βίαιη στρατολόγηση…, εκμετάλλευση, θύματα ή μάρτυρες βιασμών και βασανιστηρίων… Τραυματική εμπειρία από την επιθυμία και το όνειρο για μια καλύτερη ζωή που μπροστά στο ερώτημα αν έπρεπε τελικά να φύγουν ή ακόμα χειρότερα μπροστά στο δίλημμα, εδώ είναι χειρότερα ή εκεί (χώρα προέλευσης), δεν υπάρχει απάντηση…
Και όμως, η απουσία απάντησης προκύπτει όταν η επιθυμία για ζωή, όταν τα όνειρα έχουν ως αντίτιμο μια σειρά από επίπονες αλλαγές που δεν περιορίζονται μόνο σε εξωτερικές. Πολλοί από τους πρόσφυγες στη χώρα υποδοχής αναγκάζονται να ζουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς, κρατούνται μήνες στη φυλακή, ζουν δυσχέρειες και εξαθλίωση. Βιώνουν τις ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής, τις κοινωνικό-οικονομικές δυσκολίες, γίνονται αντικείμενα διάκρισης και προκαταλήψεων καθώς και ρατσιστικών συμπεριφορών. Είναι οι απειλητικοί ξένοι για τις άλλες κοινωνικές ομάδες, για τις αξίες, την εργασία για τις περιουσίες. Γίνονται οι αποδιοπομπαίοι τράγοι για όλα τα δεινά της κοινωνικής ευημερίας και για το λόγο αυτό αν δεν μπορούν να τους εκμεταλλευτούν θα πρέπει να τους αποφύγουν, να τους αποκλείσουν κοινωνικά και να τους επικοινωνήσουν την αποστροφή τους μέσω της βίας και της επιθετικότητας.
Εντούτοις, οι μεγαλύτερες αλλαγές ή καλύτερα οι μεγαλύτερες θυσίες αφορούν στο εσωτερικό κόσμο του ατόμου: αλλαγές στις εμπειρίες στις σκέψεις, στα συναισθήματα. Ο τρόπος χειρισμού αυτών των αλλαγών, ο βαθμός προσαρμογής του σε αυτές, ο οποίος εξαρτάται από την προσωπικότητα του, τα πρότερα βιώματα του, τις συνθήκες μέσα στις οποίες βρίσκεται θα καθορίσουν στο μεγαλύτερο βαθμό και τις επιπτώσεις στην υπαρξιακή του οντότητα.
Η προσφυγική κατάσταση αποτελεί τραυματική εμπειρία. Φαίνεται όμως, να διαφέρει από πολλές άλλες. Μοιάζει ένα συνονθύλευμα άσχημων εμπειριών. Ένα παρελθόν τραυματικό, ένα παρόν ανασφαλές και ένα μέλλον αβέβαιο. Ενδεχομένως, θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια τραυματική διαδικασία της οποίας η προσδοκώμενη συναισθηματική κάθαρση είναι αόριστα προσδιορισμένη αν και ιδιαίτερα ποθητή. Η προσφυγική κατάσταση ενώ θα έπρεπε να είναι το τέλος μια τραυματικής εμπειρίας στην ουσία προσδιορίζεται ως μια αέναη εμπειρία συναισθηματικής πάλης ανάμεσα στα βιώματα του παρελθόντος, στη ματαίωση και μια σειρά από νέα τραύματα που φορτώνονται στα ήδη υπάρχοντα.

Ο πρόσφυγας, ανεξαρτήτου ηλικίας, καλείται να διατηρήσει τον ψυχισμό του αλώβητο όταν αυτός κρούεται από το αίσθημα του ξένου, το αίσθημα της υπαρξιακής μοναξιάς (αποχωρισμός από οικεία και αγαπημένα πρόσωπα, απώλεια στενών σχέσεων) και της κοινωνικής απομόνωσης. Από το αίσθημα της έλλειψης και της ματαίωσης, νιώθοντας ότι του λείπουν πράγματα, πρόσωπα, μέρη. Η επίγνωση ότι δεν μπορεί να επιστρέψει να συναντήσει πρόσωπα που άφησε πίσω δημιουργούν ένα έντονο βασανιστικό συναίσθημα ματαίωσης που πολλές φορές οδηγεί στη συναισθηματική παραίτηση, στην απόγνωση και την απελπισία. Το αίσθημα του αποχωρισμού και της απώλειας προσώπων και μερών προκαλούν έντονη θλίψη και ψυχικό πόνο. Ο πρόσφυγας στην ουσία πενθεί. Πενθεί για το τι έχασε, το τι άφησε πίσω και το πένθος αυτό συνήθως είναι πηγή ανάπτυξης καταθλιπτικών και αγχωδών αντιδράσεων. Ο αποχωρισμός αυτός των αγαπημένων προσώπων είναι τόσο τραυματικός που θα μπορούσε να ισούται με απώλεια, με θάνατο.
Άραγε πως μπορεί να βιώνεται κάτι τέτοιο από έναν ανήλικο; Μπορεί κανείς να το αντιληφθεί έστω και για λίγο;
Και δεν είναι μόνο οι συναισθηματικές αντιδράσεις που μπορούν να περιγράψουν την κατάσταση αυτή. Δεν είναι μόνο η θλίψη, ο θυμός, η ενοχή, ο φόβος, το άγχος, το αίσθημα μοναξιάς και αδυναμίας, η κόπωση, το σοκ, η λαχτάρα για επανασύνδεση με τα αγαπημένα άτομα, το συναισθηματικό μούδιασμα… Δεν αρκούν οι σωματικές αντιδράσεις και οι νοητικές διεργασίες και σκέψεις όπως η δυσπιστία, η σύγχυση, η συνεχής προσήλωση στις ίδιες σκέψεις και η αίσθηση ακόμα της παρουσίας του ατόμου που έχει αποχωριστεί.. Δεν είναι μόνο οι συμπεριφορές, η δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής, η τάση απόσυρσης, η διάχυτη ανησυχία, η νευρικότητα, το κλάμα, η αποφυγή ή αναζήτηση καταστάσεων που θυμίζουν το χαμένο αγαπημένο και η ύπαρξη ονείρων σχετικών με το άτομο… Είναι ΚΑΙ το αίσθημα του ξεριζώματος, ΚΑΙ η απουσία υποστηρικτικού πλαισίου. Είναι ΚΑΙ η απουσία απάντησης στο ερώτημα Εγώ τελικά ποιος είμαι και που ανήκω; Είναι ΚΑΙ η ψυχολογική σύγκρουση που αναπτύσσεται όντας στη μέση δυο κόσμων που συγκρούονται. Στον παλιό κόσμο που πλέον δεν ανήκει και στον νέο που δεν αποτελεί ακόμα μέρος του ή δεν θα γίνει ποτέ….
Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι, αυτά τα παιδιά, συνεχίζουν να κοιτούν επίμονα τον ήλιο… Τον ίδιο ήλιο που τους επιστρέφει στο παρελθόν και τους κάνει να επικεντρώνονται σε αυτό που αποχωρίστηκαν και τους λείπει αλλά και αυτόν που ονειρεύονται και ελπίζουν να βλέπουν στο μέλλον. ..Τον ίδιο ήλιο που όσο πιο επίμονα κοιτούν τόσο πιο τραυματικός γίνεται και ας αποτελεί, ενδεχομένως, το μόνο σταθερό σημείο στο εκκρεμές της ανθρώπινης ύπαρξης και ανυπαρξίας τους…

Παξινός Θεόδωρος,
Ψυχολόγος Msc
PRAKSIS
ΣΤΕΓΗ PLUS (+) Πάτρας
Δομή Φιλοξενίας για Ασυνόδευτους Ανήλικους & Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού Αιτούντες Ασύλου