Από την (α)φιλοξενία στον εγκλεισμό και την κράτηση…

Από τον Παξινό Θεόδωρο, Ψυχολόγο MSc

Οι σημερινές πολύ-πολιτισμικές -και γιατί όχι και «πολύ-πολιτισμένες» κοινωνίες, πληθωρικές και συνεπείς στην ανομοιογένεια τους, μπορούν να φιλοξενούν το ξένο και το διαφορετικό και να δίνουν «άσυλο» σε κάθε τι που μέχρι πρότινος ο κοινωνικός έλεγχος μιας κλειστής κοινωνίας δεν επέτρεπε να σκιάζει την ακεραιότητα της.
Η «προσωρινή φιλοξενία» λειτουργεί προστατευτικά και δεν αφήνει περιθώρια στους διαφορετικούς άλλους με τις ετερόκλητες επιθυμίες, αναζητήσεις, συνήθειες, κουλτούρες, να θέσουν υπό αμφισβήτηση τη φυσιογνωμία της κυρίαρχης ομάδας.

Η κυρίαρχη ομάδα οφείλει να επιβιώσει από τον καταιγισμό των μηνυμάτων που εκπέμπονται και να προστατεύσει πάση θυσία την εξατομικευμένη της υπεροχή, μέσα από ένα σύνολο φραγμών. Ένα σύνολο από όρια, σύνορα, πολλαπλασιαζόμενα κάγκελα, νομικά πλαίσια και απαγορεύσεις, εμπόδια, δυσκολίες, γραφειοκρατικές κωλυσιεργίες, προκατειλημμένες αντιλήψεις και ξενοφοβικές επιφυλάξεις που δεν δίνουν τη δυνατότητα σε πληθώρα ανθρώπων, που δεν ανήκουν στο Εμείς αλλά είναι οι ξένοι, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι διαφορετικοί, οι Άλλοι με τις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες, να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου, ενδεχομένως κάπου συγκεκριμένα.
Αντίθετα, αυτοί οι άνθρωποι είναι ένας κόσμος μετέωρος που προσπαθεί να ζήσει σε έναν κόσμο μετέωρο. Ξεριζωμένοι από το παρελθόν τους, με αμφίβολο παρόν και σε μια σχέση με τον τόπο καταγωγής τους που διακυβεύεται καθημερινά δημιουργώντας προσδοκίες, όνειρα, απογοήτευση και θλίψη. Αυτοί οι άνθρωποι προσπαθούν μέσα στο ασφυκτικό πεδίο, όπως αυτό κατά καιρούς ορίζεται από τα νομικά πλαίσια, τις συμπεριφορές και τη στάση της κοινωνίας, να παραμείνουν σκιώδεις φιγούρες, ζωντανά φαντάσματα που γλιστράνε σε κατακερματισμένους χώρους κάτω από την ανθρωπιστική ανοχή της ευαισθητοποιημένης κοινωνίας.
Τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, οι αποθήκες, τα ετοιμόρροπα σπίτια γίνονται ο προσωπικός τους χώρος που επιτρέπεται να ζουν «ελεύθεροι», όμως εντός των ορίων. Εντός αλλά στην ουσία εκτός της κοινωνικής ζωής, μέσα σε ένα διαλυμένο τοπίο προσπαθώντας να ορθώσουν όνειρα και ελπίδες, ακολουθώντας καθημερινά συγκεκριμένες –προστατευμένες διαδρομές, χωρίς να ανταλλάσσουν βλέμματα με την πραγματικότητα της πλειοψηφίας αλλά ζώντας σε έναν παράλληλο κόσμο που κάποιοι γνωρίζουν την ύπαρξη του, κάποιοι υποψιάζονται την παρουσία του, οι περισσότεροι όμως φαίνεται να αδιαφορούν.
Η περιορισμένη αυτή «ελευθερία» συνιστά μια αποτυχημένη όαση μέσα στο γκρίζο της γενικότερης αντιμετώπισης της ανθρώπινης μετακίνησης για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς λόγους. Είναι μια ανεπαρκή απόπειρα εξωραϊσμού της υπό όρους κοινωνικής ευαισθησίας, η οποία κάνει κατά κάποιο τρόπο τα στραβά μάτια σε κάτι που το υπάρχον σύστημα έχει αξιολογήσει ως παράνομο και ποινικό και από το οποίο το κοινωνικό σύνολο πρέπει να προστατευτεί. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δεν φαίνεται να υπάρχει καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της μετακινούμενης απειλής από τον εγκλεισμό των μεταναστών σε χώρους κράτησης. Η στέρηση της ελευθερίας ως σύστημα εξαναγκασμού, τιμωρίας και συνετισμού υπενθυμίζει ότι το «παιχνίδι» της διαχείρισης των πληθυσμών και της «ασφάλειας» δεν διακρίνεται από ισότητα και ανθρωπισμό αλλά από περιορισμούς, απώλειες και καταστρατήγηση δικαιωμάτων. Η ύπαρξη κέντρων κράτησης ή χώρων που μπορούν να αποκλείουν και να εξαιρούν ανθρώπους λόγω της προσφυγικής τους ή μεταναστευτικής τους ιδιότητας, σε διάφορα σημεία της πολύ-πολιτισμένης κοινωνίας, αποτελεί στρατηγικό κομμάτι στη διαμόρφωση αυτού του «παιχνιδιού». Στόχος του οποίου είναι να ανακόψει και να διαχειριστεί εγκαίρως αυτόν τον εν κινήσει πληθυσμό είτε μέσω υπερυψωμένων συνόρων είτε μέσω μιας σταδιακής απογύμνωσης της ταυτότητας, της υπόστασης του και της αποστέρησης των δικαιωμάτων του εντός του κέντρου κράτησης.
Δεν είναι όμως, μόνο η στέρηση της ελευθερίας, οι συνθήκες κράτησης, οι καταναγκασμοί, οι απαγορεύσεις, ο περιορισμός της κίνησης, ο μη προαυλισμός, η απουσία προσωπικού διαθέσιμου χώρου, ο συνωστισμός των κελιών, η ακαταλληλότητα των κτιρίων για στέγαση, οι χείριστες συνθήκες υγιεινής, η ελλιπής διατροφή, η ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η απουσία διερμηνέων.
Δεν είναι μόνο οι επιπτώσεις στο σώμα αλλά και στον ψυχισμό αυτών των ανθρώπων, ενήλικων και ανήλικων, που έκαναν το λάθος να μετακινηθούν για μια καλύτερη ζωή και για το λάθος αυτό θα πρέπει να τιμωρηθούν, να εκτίσουν ποινές, να αισθάνονται υποτελείς, κατώτεροι, να είναι φοβισμένοι και φυσικά να νιώθουν κοινωνικά αποκλεισμένοι.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι στην υπάρχουσα πραγματικότητα της πλουραλιστικής κοινωνίας μας, μπορούμε να ανιχνεύσουμε στάσεις, θεσμούς, δομές που διατίθενται να προστατεύσουν την κοινωνική της ατομικότητα με κάθε τρόπο. Είτε διαφυλάττοντας το «μυστικό» ότι υπάρχουν άνθρωποι, ξένοι, μετανάστες, πρόσφυγες, ανήλικοι σε κατεστραμμένα και εγκαταλελειμμένα χωρο-χρονικά σημεία και περιοχές, είτε δείχνοντας ανοχή και αδιαφορία, είτε απλά διαμορφώνοντας ένα αντι-ανθρώπινο σύστημα εις βάρος τους. Ο εγκλεισμός τους σε χώρους κράτησης λαθρομεταναστών, σε προσωρινούς χώρους κράτησης, σε χώρους υποδοχής, σε κέντρα φιλοξενίας υπενθυμίζει ότι η επιλογή της φυγής και της μετακίνησης ακόμα και για λόγους επιβίωσης πρέπει να πληροί μια σειρά από κριτήρια και δεδομένα, αν και τις περισσότερες φορές είναι διαμελισμένα και κατακερματισμένα…
Σε αυτές τις συνθήκες, το πραγματικό ταξίδι της φυγής για αυτούς τους ανθρώπους δεν είναι η ανακάλυψη τόπου επιβίωσης αλλά τρόπου να αρχίσουν να βλέπουν με καινούργια μάτια τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, τα σημάδια στο σώμα, τα κομμάτια στη μνήμη….
Και για εμάς τους υπόλοιπους μπορεί να ισχύει το ίδιο… τα σημάδια υπάρχουν, είναι εκεί… εκκρεμεί η ψηλάφηση τους…