Logo

Η ρητορεία του φόβου

 

Φιλανθρωπία ή καταστολή

Από τον Παξινό Θεόδωρο, Ψυχολόγο MSc

metanastes11234Ποια κοινωνική ομάδα θεωρείται, εννοιολογείται και αντιμετωπίζεται ως ριζική πρόκληση; «Δυνητικός κίνδυνος; Απειλή για την ασφάλεια, την εργασία, την υγεία, τα ασφαλιστικά δικαιώματα, την εθνική κυριαρχία, την καθημερινή ζωή της Ελλάδας αλλά και των άλλων ευρωπαϊκών κρατών;
Σε ποια κοινωνική ομάδα τα μέλη της προσδιορίζονται ως φιγούρες του «Ξένου», του «Άλλου», του «Διαφορετικού»; Φιγούρες, κομπάρσοι και παράλληλα σκιώδεις πρωταγωνιστές μιας καθημερινότητας του παραλόγου, στην οποία πρέπει να υποδυθούν, να υποκριθούν, να οριστούν, να αυτό-προσδιοριστούν, να ετεροπροσδιοριστούν, να οριοθετηθούν, να αντιληφθούν, να υπερβούν, επικαλυπτόμενες και εναλλασσόμενες, τυπικές- άτυπες διαστάσεις, διαδικασίες, διαφοροποιήσεις. Να συνθέσουν την υπόσταση τους και να μεταβούν από μια «παράνομη» ταυτότητα σε μια πιο «νόμιμη» αλλά όχι και τόσο «μόνιμη». Σε μια ταυτότητα βάσει της οποίας τους αναγνωρίζεται και τους αποδίδεται αύξοντας αριθμός ύπαρξης και υπόστασης, αλλά ως εκεί. Φαίνεται εξάλλου να είναι αρκετό…

Η κοινωνική αυτή ομάδα δεν είναι άλλη από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Η παρουσία των οποίων «προκαλεί» τη διαμόρφωση ενός ρητορικού λόγου με κύριο χαρακτηριστικό το φόβο και την ανασφάλεια. Επιπλέον, ο λόγος αυτός προτάσσει την κατάταξη της καθημερινότητα μας, την ποιότητα αυτής αλλά και του ίδιου μας του είναι σε ένα δίπολο. Στον ένα του πόλο φέρει οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί καλό, ασφαλές, χρήσιμο, οικείο, ανώτερο, ηθικό, ποιοτικό ενώ στον άλλο βρίσκεται οτιδήποτε θεωρείται κακό, περιττό, άχρηστο, ανήθικο επικίνδυνο, κατώτερο, απειλητικό. Γενικότερα ό, τι κρίνεται αντίθετο στις κοινωνικές, εθνικές, αρχές, αξίες και πιστεύω.
Ποιοι, λοιπόν, μπορούν, θα μπορούσαν αλλά και πρέπει να καταταγούν σε αυτόν τον πόλο; Ποια «φιγούρα» παρουσιάζεται ότι δεν είναι χρήσιμη, αντιθέτως είναι απειλητική, βρώμικη, κατώτερη, αναλώσιμη, επικίνδυνη, ανήθικη;
Η απάντηση είναι ο «ξένος», ο πρόσφυγας, ο μετανάστης…. ΑΥΤΟΙ ΦΤΑΙΝΕ για οτιδήποτε αδυνατεί ο υπάρχων πολιτικο-οικονομικός μηχανισμός να διαμορφώσει με σταθερότητα. ΑΥΤΟΙ απειλούν την εθνική μας ακεραιότητα και την κοινωνική μας παραδεισένια ευμάρεια.
Ο μετανάστης και ο πρόσφυγας αποτελεί μια εύκολα δακτυλοδεικτούμενη απειλή, ένας χειροπιαστός εχθρός σε αντίθεση με τις δυσνόητες οικονομικές και πολιτικές θεωρίες και κομματικές προσεγγίσεις. Μπορεί οι πολιτικές επιλογές και τα οικονομικά συμφέροντα να είναι μια βάσιμη απάντηση για την οικονομική κρίση μιας χώρας όμως μπροστά στη σφαίρα των εικασιών και των φημολογιών η ύπαρξη του μετανάστη δίνει την δυνατότητα στις αισθήσεις μας να εστιάσουν απειλητικά και εχθρικά προς το ερέθισμα αυτό. Να πείσουν τον νου μας να συσχετίσει το μετανάστη με την ανεργία, την φτώχια, τα ναρκωτικά, την επαιτεία, τις ασθένειες και να εξάγει το συμπέρασμα ότι αυτός που βρίσκεται απρόσκλητα σε μια χώρα, αυτός απειλεί την οικονομία, την κοινωνία και τον πολιτισμό.
Η στερεοτυπική αυτή ρητορεία του φόβου αναπαράγεται από την πλειοψηφία των ΜΜΕ διαμορφώνοντας με τη σειρά τους ένα δημόσιο λόγο προκατειλημμένο και θυμικό, έτοιμο να δείξει τα δόντια των προθέσεων του, να τονίσει τη διαφορετική ανωτερότητα του σε αντίθεση με την κατωτερότητα των άλλων, να στιγματίσει, να αποκλείσει κοινωνικά, να περιορίσει και να διακρίνει την πολιτισμένη και χρήσιμη φύση του έναντι της βάναυσης και εγκληματικής φύσης των άλλων. Ο λόγος αυτός όσο ρητορικός, στερεοτυπικός, ψευδής και αν είναι στην ουσία αντικατοπτρίζει τον εαυτό της κοινωνίας μας. Μια κοινωνία που ενώ αναφέρεται σε ανθρώπους αρθρώνει λέξεις όπως «λαθρομετανάστης», «παράνομος», «κοινωνικό απόβλητο», «φθηνή εργατική δύναμη», «ανεπιθύμητος άλλος», «επιχείρηση σκούπα», «υπάνθρωπος», «σκουπίδι», «εχθρός», «αναλώσιμος».
Με τον τρόπο αυτό προφανώς επιχειρεί να αποβάλει τις οποίες αδυναμίες και φοβίες έχει η κοινωνική οργάνωση τονίζοντας την ψευδαίσθηση της ανωτερότητας είτε εθνικής είτε πολιτισμικής. Το να ζεις την ψευδαίσθηση μιας υποτιθέμενης ανωτερότητας δυσχεραίνει την αντίληψη ότι η παρουσία των μεταναστών και των προσφύγων δεν είναι απαραίτητα παροδική, πρόσκαιρη. Επιπλέον, οι ίδιοι δεν είναι σε καμία περίπτωση αναλώσιμοι στο βωμό της ανωτερότητας μας. Και κάτι ακόμα, η υποτιθέμενη φιλοξενία και η διάθεση ανοχής της διαφορετικότητας που προτάσσεται από την κοινωνία αδυνατεί να καλύψει τις ανάγκες αυτών των ανθρώπων και να επιλύσει τα προβλήματα τους. Η επίκληση στην «ελληνική filoxenia» δεν αρκεί. Εντούτοις, είναι αρκετή στο να εθελοτυφλούμε μπροστά στην καταπάτηση των δικαιωμάτων τους.
Ο λόγος αυτός δείχνει ακόμα ότι στην ουσία δεν έχει γίνει μια ουσιαστική συζήτηση για το ζήτημα αυτό. Η ρητορεία του φόβου κραδαίνει ότι οι μετανάστες ευθύνονται για την ανεργία και την οικονομική κρίση, την αύξηση της εγκληματικότητας και την χαλάρωση των κοινωνικών ηθών και προτείνει ως λύση την απομάκρυνση τους. Ο «υπολειμματικός και περιττός λαθρομετανάστης» πρέπει να πετιέται στον Καιάδα του κρατικού συστήματος. Αν καταφέρει να ανταπεξέλθει σε συνθήκες αβεβαιότητας, προσωρινότητας, αδικίας, στις ρατσιστικές επιθέσεις, στις κρατικές παραλήψεις, στις συνεχόμενες ματαιώσεις ίσως καταφέρει να σταθεροποιήσει τη μετέωρη ύπαρξη του σε ένα εφήμερο χωροχρονικό γίγνεσθαι. Ένα γίγνεσθαι που άλλοι το ονομάζουν κοινωνική ένταξη, άλλοι το αποκαλούν αφομοίωση και άλλοι το ορίζουν ενσωμάτωση. Φυσικά δεν λείπουν και οι υπέρμαχοι της γενικότερης απόρριψης και του αποκλεισμού τους από τους κόλπους της κοινωνίας. Η προσέγγιση αυτή δείχνει την τάση που επικρατεί που μοιάζει περισσότερο στο «τι να κάνουμε» πώς να «μεταχειριστούμε» αυτή την κοινωνική ομάδα με τα ιδιαίτερα οικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Στην ουσία θα επιλέξουμε εμείς για αυτούς τι θεωρούμε εμείς ότι είναι καλό γι’ αυτούς χωρίς να ακούσουμε, χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τη γνώμη τους. Θα επιλέξουμε εμείς τι είναι λιγότερο απειλητικό για εμάς και όχι τι είναι πιο χρήσιμο και εφικτό για αυτούς. Θα τους υπάγουμε κάτω από την πιο ευνοϊκή θεωρητικά προσέγγιση και νομοθεσία για εμάς χωρίς να είμαστε σίγουροι πως αυτό μεταφράζεται πρακτικά για αυτούς. θα σταθούμε μπροστά στο ψευτοδίλημμα να τους υποδεχτούμε με όρους «φιλανθρωπίας και ανθρωπισμού» ή να τους «καταστείλουμε κάθε προσδοκία και ελπίδα». Αλήθεια όμως διαφέρει καθόλου η μια ή η άλλη οπτική; Ποια είναι η φιλάνθρωπη προσέγγιση του ζητήματος των μεταναστών και των προσφύγων όταν η κράτηση και ο εγκλεισμός είναι μέρος της υποδοχής και του καλωσορίσματος; Ποια είναι η φιλάνθρωπη προσέγγιση στη στέρηση των δικαιωμάτων τους και η καταπάτηση τους; Σε ποια περίπτωση κάνουμε λόγο για προσεγγίσεις κοινωνικής ένταξης όταν η απομάκρυνση, ο εκτοπισμός και η εξαφάνιση τους από την δημόσια εικόνα δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Ενδεχομένως, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση θέλουμε να προφυλάξουμε τα «φιλάνθρωπα δυτικά μας μάτια» που μπορεί να δακρύσουν από «ανθρωπισμό» αλλά στην ουσία είναι κλειστά μπροστά σε αυτό το περιττό και άχρηστο θέαμα… άνθρωποι να τίθενται υπό αμφισβήτηση από άλλους ανθρώπους…
Κλείνοντας, τονίζουμε ότι, «οι μετανάστες δεν είναι απλώς πράγματα διαφόρων φυλών και ηλικιών που καταφθάνουν σαν ένα μέρος ενός στόχου για στρατολόγηση και έχοντας μοιραστεί σα μονάδες, μέσω ενός οικονομικού συστήματος, υπόκεινται στη μία ή στην άλλη αφηρημένη ανάλυση για αφομοίωση ή υπόθεση περιττής διάκρισης. Είναι ανθρώπινα όντα, μπλεγμένοι με τις αγωνίες και απολαύσεις της ζωής σε ένα νέο κόσμο, και το καλύτερο στοιχείο στη ζωή τους και το μέλλον τους, συνήθως βρίσκεται στις ίδιες τις σκέψεις και τις λέξεις τους…» (Charles Price, 1969, «Study of Assimilation», p.237).
Πριν, λοιπόν, επιλέξουμε τη ρητορεία του φόβου, την καταστολή ή την φιλανθρωπία…. Ας τους ακούσουμε… Ας τους δώσουμε την προσοχή που τους αξίζει…

 

 




created @ westweb and kentri