Απο-χωρισμός – Πρόσ-φυγας

Πόσο τραυματικός μπορεί να είναι αυτός ο απο-χωρισμός για έναν άνθρωπο και πως μπορεί να αποτυπωθεί; Τι γίνεται όταν τα τραύματα είναι από βόμβες και βλήματα; Όταν η βία, η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα, οι εμπόλεμες συρράξεις, η πείνα, οι βομβαρδισμοί, οι ξυλοδαρμοί, τα βασανιστήρια είναι μέρος της καθημερινότητας κάποιων ανθρώπων, όταν η εικόνα νεκρών δεν αποτελείται από pixels αλλά μπορεί και διαπερνά όλες τις αισθήσεις, όταν η ελευθερία και τα δικαιώματα είναι έννοιες που τις βρίσκει κανείς μόνο σε λεξικά; Τι γίνεται όταν η ίδια η ζωή απειλείται από έναν εξωτερικό κίνδυνο σε τέτοιο βαθμό ώστε η κατάσταση να καθίσταται ανυπόφορη; Όταν ενεργοποιούνται μηχανισμοί αυτοσυντήρησης, επιβίωσης, ύπαρξης; Φαίνεται σε αυτή την περίπτωση ότι δεν μένει κάτι άλλο παρά η φυγή. Η απόδραση δηλαδή του ατόμου –προς τα εδώ, προς τα εκεί, προς την απεραντοσύνη του χώρου. Ξεκινάει ένα ταξίδι φυγής για μια terra incognita κρατώντας λιγοστά πράγματα, όσα κατάφερε να πακετάρει, όσα μπορεί να κουβαλήσει…. λίγα πράγματα για να μπορεί να τρέξει, να κολυμπήσει, να σκαρφαλώσει, να κρυφτεί… Παράλληλα είναι φορτωμένο προσδοκίες για ασφάλεια, ελευθερία και όνειρα για μια καλύτερη ζωή…

Όνειρα, πολλά όνειρα, που το συνοδεύουν από τότε που εγκατέλειψε τη χώρα του, από τότε που άρχισε να παλεύει για να «ξεφύγει» από τον πόλεμο, τη βία, τις διώξεις, από τότε που γινόταν θύμα ξυλοδαρμού για τις ιδέες και τις πεποιθήσεις του, από τότε που τα βασανιστήρια ακρωτηρίαζαν το σώμα του και έκαναν τις σκέψεις του να αιμορραγούν..  

Από τότε που άρχισε να παλεύει για τη ζωή του, από τότε που ξεκίνησε το ταξίδι, από τότε που διαπραγματεύτηκε με διακινητές, από τότε που τον ξεγέλασαν και έπεσε θύμα τους, από τότε που απειλήθηκε, από τότε που το κυνήγησαν για να το βλάψουν, από τότε που βίωσε τη σκληρότητα των σωματέμπορων, από τότε που φώναξε βοήθεια στη μέση του πουθενά, από τότε που η πείνα και το κρύο το έκαναν να τρέμει από φόβο, από τότε που το σημάδευαν όπλα..

Τα όνειρα αυτά το συνοδεύουν και με την άφιξη του στην πολιτισμένη terra incognita καθώς κάτι τέτοιο δεν σημαίνει το τέλος της φυγής του, αντιθέτως την αφετηρία καταστάσεων από τις οποίες για μια ακόμα φορά θα πρέπει να διαφύγει με νόμιμο ή παράτυπο τρόπο (π.χ. κράτηση, εγκλεισμό, ρατσιστικές επιθέσεις, εκμετάλλευση, κωλυσιεργία και αδιαφορία δημόσιων αρχών, γραφειοκρατία κ.α.).

Ο άνθρωπος αυτός που ετράπη σε φυγή από την πατρίδα του, ο προς-φυγας, γίνεται αντιληπτός ως ο άλλος, ο ξένος που ήρθε στη χώρα του Εμείς να ζητήσει «γη και ύδωρ». Σε μια προσπάθεια να μη χαθούν τα ανθρωπιστικά προσχήματα η πολύ-πολιτισμένη κοινωνία τολμάει να απλώνει το χέρι της στην άφιξη αυτών των ανθρώπων και επιχειρεί να τους ενσωματώσει, να τους αφομοιώσει να τους κάνει, τέλος πάντων κάτι, ανάλογα με το τι ορίζει το θεσμικό πλαίσιο της ενσωμάτωσης των μεταναστών όπως αυτό μπορεί να προέκυψε από τις κατά καιρούς πολιτικές, τις επιστημονικές ρητορείες και τις θεωρητικές σχολές. Πρακτικά όμως οδηγούνται στο αδιέξοδο της καθημερινής τους ύπαρξης και ανυπαρξίας, ως μια ομάδα με διαφορετικά χαρακτηριστικά μέσα στην κυρίαρχη ιδεολογία και στα πλαίσια των κάθε λογής «συνόρων» που εφευρίσκονται από τους ίδιους τους μηχανισμούς ένταξης και τους κρατικούς μηχανισμούς.

Η ιστορία από εκεί και πέρα είναι οικεία λίγο πολύ σε όλους, εξάλλου ο αιώνας μας είναι δυστυχώς υπερβολικά πλούσιος σε πεπρωμένα μετανάστευσης και προσφυγιάς. Γνώριμος είναι και ο απόηχος αυτών των κυμάτων στην προσπάθεια των προσφύγων μεν για αποδοχή και της εκάστοτε κοινωνίας δε για κοινωνική περιχαράκωση, για δημιουργία κλειστών πολιτισμικών συστημάτων (γκέτο) που επιτείνουν τον κοινωνικό διαχωρισμό σε χωροταξικό, σε νομικό επίπεδο αλλά κυρίως σε επίπεδο αντίληψης και συμπεριφοράς. Ίσως μερικές από τις φράσεις της Ζιχαν, της 29χρονης που εγκατέλειψε τη Συρία, η οποία φέρει την μοίρα του ξένου στη μέσα πλευρά των συνόρων και τον τίτλο της πρόσφυγα, αποτυπώνουν καλύτερα την φροντίδα και την προστασία που έλαβε από την πολυπολιτισμική κοινωνία- έχω σκέψεις μέχρι και να γυρίσω στον πόλεμο, τον προτιμώ από την Ελλάδα, εφύγαμε από τον πόλεμο και το θάνατο για να ζήσουμε αυτό [1].
 

Ίσως δεν έχει νόημα να θιγεί άλλη μια ιστορία προς-φυγής ανθρώπων ή περιπτώσεις κυρώσεων, τιμωριών, έκδηλου ρατσισμού και ξενοφοβίας, δημοσιοϋπαλληλικής αδιαφορίας ως προς τα θέματα μεταναστών και προσφύγων, κατάχρησης εξουσίας…. Είναι θέματα που αγγίζουν συναισθηματικά αλλά στην εποχή μας έχουμε αποκτήσει μια περίεργη αναισθησία και έλλειψη αντανακλαστικών σε τέτοια ζητήματα που μας κάνει να αντιδρούμε (εν μέρει) μπροστά σε μια εικόνα ενός πρόσφυγα που έχει πέσει θύμα ρατσιστικής βίας, αλλά δεν προσπαθούμε να συν-αισθανθούμε όλους τους υπόλοιπους που κάποτε τους έλεγαν Ζιχαν, Αμαν, Χαμπιμπ και σήμερα η Ζιχαν, ο Αμαν, ο Χαμπιμπ αποκαλούνται πρόσφυγας, και δυστυχώς η Ζιχαν, ο Αμάν, ο Χαμπιμπ, ο πρόσφυγας – το θύμα ρατσιστικής βίας… το θύμα trafficking, το εργατικό δυναμικό για τις βρώμικες δουλειές, η μαύρη εργασία- οι αναλώσιμοι…

Αργότερα ποιος ξέρει τι άλλο θα τους προσδιορίζει, ποια άλλη ετικέτα θα τους προστεθεί για να συμπληρώσει το παζλ της ύπαρξη τους και της κατακερματισμένης τους ταυτότητας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι αυτοί έφυγαν για να ζήσουν, εξελίχθηκαν σε αιτούντες προσφυγικού ασύλου, ορίστηκαν πρόσφυγες και εν συνεχεία καλούνται να αλλάξουν γιατί όχι και το «δέρμα» τους. Εννοείται πως δεν αναφερόμαστε στην εξωτερική εμφάνιση αλλά σε μια σειρά από συμβιβασμούς, υποχωρήσεις, εξευτελισμούς, αδικίες ελπίζοντας στην ανοχή και την αποδοχή των άλλων... για μια παραμονή σε μια χώρα που τουλάχιστον δεν θα πέσει βόμβα στο κεφάλι τους…

Είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό πως είναι να είναι κανείς πρόσφυγας. Πως είναι να αποκτάς ένα τίτλο που σου υπενθυμίζει διαρκώς ότι έφυγες… ότι άφησες… ότι εγκατέλειψες… για να μπορέσεις να ζήσεις.. που σου δηλώνει ότι θα βρίσκεσαι σε μια διαρκή φυγή αν όχι για πάντα τουλάχιστον για αρκετό καιρό μέχρι να σταθεροποιηθεί η ύπαρξη σου με νομιμοποιητικά έγγραφα. Είναι δύσκολο να το βιώσουμε όσο και να προσπαθήσουμε... Εντούτοις μπορούμε να μπούμε στον κόσμο τους, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η ρωγμή που διαμορφώνει απροσπέλαστο το Εμείς από τους Άλλους είναι μια «κατασκευή» λόγω της άγνοιας και του φόβου μπροστά στο ξένο, στο διαφορετικό. Είναι μια «λογική» που διαμορφώνει και εξυπηρετεί. Είναι μια «στάση ζωής» που μας κάνει να νιώθουμε άσχημα μπροστά σε μια εικόνα κακοποιημένου πρόσφυγα αλλά ως εκεί… είναι μια συμπεριφορά που μας κάνει να μοιράζουμε συμπόνια στο διπλανό μας χωρίς να γνωρίζουμε τα αίτια της δυστυχίας του και χωρίς να συνδράμουμε στην αλλαγή τους... είναι μια επιλογή που μας κάνει να χαζεύουμε το «ταξίδι της φυγής» χωρίς να θέλουμε να είμαστε ο «δρόμος προς το λιμάνι» ή το ίδιο το «λιμάνι»…

Παξινός Θεόδωρος

Ψυχολόγος MSc

PRAKSIS Drop In Center Patras